Drzewica – miejscowość nad rzeką Drzewiczką – istnieje już od przeszło 700 lat. Historycznie związana z Małopolską, obecnie administracyjnie należy do województwa łódzkiego. Od zawsze trochę na uboczu…
Ale warto tu przyjechać – obejrzeć historię miasta, spacerując i śledząc zmieniający się krajobraz. Od zamku – siedziby możnowładcy, przez rynek miasta lokowanego w XV w., przez zalew, urządzenia oraz hale produkcyjne i budynki mieszkalne – świadków rozwoju przemysłowego miasta, który trwał od XVIII w., aż po XX-wieczne niespodzianki, w tym największą z nich: profesjonalny tor do kajakarstwa górskiego.
Co zobaczyć w Drzewicy?
- XVI-wieczny zamek rodziny Drzewickich, ruina – wejście na dziedziniec jest zamknięte, można budowlę obejść wokoło
- zabytkowy kościół pw. św. Łukasza z charakterystyczną okrągłą wieżą
- skwer Olimpijczyków
- zabudowania i urządzenia przemysłowe wzdłuż rzeki Drzewiczki
- tor kajakarski
- zalew
- bulwar przy ul. Spcerowej
Gotycki kościół w Drzewicy
Już 700 lat temu nad rzeką Drzewiczką istniała osada, która w XV w. otrzymała prawa miejskie. Na wschodnim krańcu założenia urbanistycznego (Plac Wolności) – dość nietypowego, bo nieregularnego, relatywnie wąskiego i podłużnego – znalazł się kościół.
Pierwsza świątynia powstała w Drzewicy w 1315 r., dzięki fundacji Wojciecha, syna Gosława – protoplasty rodu Drzewickich herbu Ciołek. Świątynia murowana z czerwonej cegły zachowała do dziś gotycką wieżę na planie koła i pochodzącą z tego samego okresu nawę przykrywa spadzisty, blaszany dach. (Z czasem nawa kościelna została przedłużona i rozszerzona transeptem oraz nowym prezbiterium).
W Drzewicy był jeszcze jeden rynek – tzw. rynek żydowski, położony na zachód od rynku 'głównego’.
Podłużny rynek i równoleżnikowe rozciągniecie zabudowy Drzewica zawdzięcza rzece. Rzekę trudno było pokonać, więc przemieszczano się wzdłuż niej, do miejsc, w których były brody.
Rzeka oddziela miasto od zamku położnego na niskim, podmokłym terenie.
Zamek w Drzewicy
Zamek w Drzewicy powstał, gdy właścicielem tych ziem był Maciej Drzewicki (kanclerz wielki koronny i arcybiskup gnieźnieński).
Na prawym brzegu rzeki Drzewiczki powstał czworoboczny zamek, z dwiema fosami. W narożach murów stoją ukośnie ustawione wieże. Część mieszkalna znajdowała się po zachodniej stronie dziedzińca.
Zamek wraz z okolicznymi dobrami należał do Drzewickich aż do końca XVII w. Do dzisiaj zachował się w formie ruiny z doskonale widocznym planem zabudowy, układem murów, wież, okien, bram, zdobionymi szczytami. Bez zmian wynikających z kolejnych przebudów – bo w Drzewicy ich po prostu nie było. (Zamek w Drzewicy można porównać z rezydencją w Szydłowcu, wybudowaną niemal w tym samym czasie, a która w wyniku kolejnych przebudów, utraciła swój pierwotny charakter).
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. II, s. 182-183.
„Czworobok z kamienia i cegły, z wyłożonemi pięknym i rzeźbionym ciosem drzwiami i oknami, z czterema skośnie na rogach czworoboku wieżami, z których trzy czworościenne (przez jednę północno-wschodnią idzie brama wjazdowa), a czwarta w trzeciej części ośmiościenna, z bardzo delikatnie i ozdobnie wyrobionemi ścianami szczytowemi.”
Po bezpotomnej śmierci Hieronima zamek otrzymała Konstancja Sołtykowa. Majątek wystawiony na sprzedaż nabył Fabian Kazimierz Szaniawski herbu Junosza.
W poł. XVIII w. syn Fabiana – Filip Szaniawski obok opuszczonego zamku wybudował drewniany dwór nazywany pałacem. W wymagających remontu zamkowych komnatach udzielił schronienia zakonnicom, które z czasem wschodnią część zamku zaadaptowały na kaplicę.
I tak do 1814 r. stały obok siebie dwór i zamek. Aż przyszedł pożar. Z drewnianego dworu przerzucił się na gontowy dach zamku. Ocalały tylko kamienne mury, których nikt nie próbował odbudować.
W miejscu dworu Szaniawskiego zachował się dwór murowany – a właściwie tylko najstarsza część budynku, bez pomieszczeń dobudowanych w XIX w. od strony północnej i południowej.
Zamek i dwór stanowią własność prywatną. Obiekty można oglądać tylko z zewnątrz.
Drzewica – żelazna historia
W 1760 r. Filip Szaniawski – ówczesny właściciel Drzewicy – zdecydował o budowie nad Drzewiczką odlewni i pieca hutniczego – powstał huta „Kuźnice”. W celu dostarczenia do zakładów właściwej ilości wody i energii rzekę przegrodzono zaporą, tworząc jednocześnie sztuczny zbiornik nazywany „Stawem Wielkim”.
W ten sposób, na zachód od miasta powstała produkcyjna osada Kuźnice, nazywana też Kuźnicami Drzewickimi.
W 1766 r. król Stanisław August podpisał przywilej na utworzenie w Drzewicy cechu fabrykantów i rzemieślników.
W końcu XVIII w. Drzewica stanowiła dość znaczny ośrodek miejski w dawnym powiecie opoczyńskim – w 1775 r. liczyła 102 dymy, a w 1790 r. – 86 dymów.
W kolejnych latach powstały zakłady produkujące drut i gwoździe, części do pojazdów, czy okucia do mebli. Rozwinęła się także produkcja tkanin i odzieży – powstawały m.in. pasy kontuszowe. Duże znaczenie miał zakład wytwarzający piece kaflowe. A specjalistów-rzemieślników sprowadzano nawet z Europy Zachodniej.
Gerlach z Drzewicy
Zakłady hutnicze i metalowe z czasem trafiły w ręce braci Evans, potem należały do spółki Stanisława Lilpopa, Wilhelma Rau i Seweryna Lowensteina. W 1893 r. tutejsze tereny kupił Samuel Hipolit Kobylański.
W 1886 r. na terenach Kuźnic Drzewickich powstała firma braci Kobylańskich, której tradycje sięgały przedsiębiorstwa Samuela Gerlacha produkującego od 1824 r. noże i narzędzia chirurgiczne.
Po II wojnie zakład upaństwowiono, tworząc Fabrykę Wyrobów Nożowniczych Gerlach. Niezwykle popularna w Polsce marka zakończyła produkcję w 2012 r. Choć do dziś pod logo Gerlacha można kupić przeróżne produkty – nie powstają one jednak w Drzewicy. Działa tu natomiast Fabryka Nakryć Stołowych Gerpol produkująca sztućce.
A poniżej przykład wyrobów z Drzewicy w zbiorach muzealnych:
Olimpijczycy z Drzewicy
Położona między Wzgórzami Opoczyńskimi a Równiną Radomską i niebyt wysokim Wałem Gielniowskim – Drzewica ma górską rzekę. Od lat ćwiczą na niej kajakarze.
Jak to możliwe, że nizinna rzeka ma górski charakter? Pomógł człowiek. Wzdłuż nurtu rzeki Drzewiczki został wybudowany specjalny tor kajakarski, który doskonale symuluje rwącą górską rzekę ze skalnymi progami. Na odnowionym w 2005 r. roku obiekcie mogą odbywać się zawody rangi międzynarodowej.
O olimpijczykach, którzy trenowali w Drzewicy, przypomina skwerek nad rzeką.
Na zachód od Przysuchy rozciąga się zalew. Od strony północnej posiada alejkę spacerowo-rowerową, plac zabaw i molo. Na południowym brzegu znajduje się Ośrodek Sportu i Rekreacji.
Literatura:
- Pazdur Jan, 1972, Zakłady metalowe w Kuźnicach Drzewickich w latach 1766-1939, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 20., nr 2, s. 283-299
- Gorzelak Roman, Bogatek Ryszard, Klimek Alojzy, Rydzewski Lech, Wilczyński Jan, 1984, Drzewica, Państwowa Agencja Reklamowa.