Brzóza

  • ani śladu po pałacu
  • zabytkowa aleja drzew
  • pomnik misyjny
  • kościół z płaskorzeźbami z opactwa cystersów w Oliwie
  • skarbczyk – kaplica
  • Nepomucen na straży

Pałac Ożarowskich i Heydlów

Brzóza została założona jako puszczańska wieś królewska. Do dziś niedaleko stąd do Puszczy Kozienickiej. W 1778 r. została zakupiona przez Piotra Ożarowskiego, który wzniósł tu swój pałac. W 1910 miejscowość wraz z okolicznymi dobrami zakupiła rodzina Heydlów.

Pałac spalony w 1944 r., nie został odbudowany. Na terenie, na którym się znajdował, dziś stoi szkoła. Tylko nieliczne okazy starodrzewu przypominają o istniejącym tu dawniej parku.

Brzóza – z zabytkową aleją drzew

Przy drodze prowadzącej w stronę Kozienic zachowały się dwa szpalery drzew, (łącznie 346 sztuk lip i kasztanowców), wyznaczające dawniej aleję dojazdową do Brzózy. Uznane zostały za pomnik przyrody.

Pamiątka misji 1839 r.

Przy głównym placu Brzózy, mającym kształt prostokąta (co świadczy o tym, że wytyczając osadę właściciel liczył na jej przekształcenie w miasto), znajdują się dwa ciekawe obiekty.

Pierwszy z nich to sporych rozmiarów pomnik, będący pamiątką misji z 1839 r.

Brzóza i zakupy Ożarowskich w Oliwie

Na drugim końcu rynku stoi najcenniejszy zabytek Brzózy – kościół parafialny pw. św. Bartłomieja. Budynek pochodzi z połowy XIX w. We wnętrzu znajdują się dużo starsze, bo wykonane w XVII w. przez Andreasa Götckena – płaskorzeźby (Pojmanie Chrystusa, Biczowanie, Ostatnia wieczerza, Chrystus przed Kajfaszem, Umycie rąk przez Piłata). Z XVIII w. pochodzi rzeźbiona ambona. Wszystkie te cenne elementy zostały sprowadzone do Brzózy z opactwa cystersów w Oliwie. Zakupił je Stanisław Ożarowski, gdy zubożali zakonnicy wyprzedawali niektóre dzieła sztuki z wyposażenia świątyni.

Nepomucen w Brzózie

Na skraju miejscowości, przy skrzyżowaniu z drogą do Ryczywoły, stoi kamienna rzeźba. To figura św. Jana Nepomucena z początku XIX w.

Kaplica Królowej Różańca Świętego

Po drodze między centrum Brzózy a cmentarzem, przy ul. Radomskiego, znajduje się jeszcze jeden zabytek – to dawny skarbczyk, wybudowany w latach 1778-1794. Dziś pełni funkcję kaplicy Królowej Różańca Świętego.

Brzóza - skarbczyk z XVIII w.
Brzóza – skarbczyk z XVIII w.

Cytując Baczyńskiego dla żołnierzy września 1939 r.

Na miejscowym cmentarzu zachowały się nagrobki dawnych właścicieli majątku Brzóza – Heydlów. Są tu także groby zmarłych w czasie wojny oraz pomnik poświęcony żołnierzom września 1939 z cytatem K.K. Baczyńskiego z wiersza „Mazowsze”.

Piasku, to tobie szeptali leżąc,

wracając do ciebie krwi nicią wąska,

dzieci, kobiety, chłopi, żołnierze:

Polsko, odezwij się Polsko!

K.K. Baczyński
Brzóza - pomnik na cmentarzu
Brzóza – pomnik na cmentarzu